Budowa i funkcje narządów układu pokarmowego człowieka
Jama ustna - początkowy odcinek przewodu pokarmowego i oddechowego. Na jamę ustną składa się przedsionek jamy ustnej i jama ustna właściwa, które oddzielone od siebie są łukami zębowymi żuchwy i szczęki. Przedsionek jamy ustnej ograniczony jest od przodu częścią śluzową wargi górnej i dolnej, od tyłu łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi pokrytymi dziąsłami, od góry i od dołu zachyłkami błony śluzowej, od której odchodzi wędzidełko górne i dolne. Jama ustna właściwa ograniczona jest od przodu i bocznie łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi pokrytymi dziąsłami, od góry przez podniebienie (w początkowym odcinku podniebienie twarde - kostne, w tylnym odcinku przez podniebienie miękkie), od tyłu przez wały: podniebienno-językowe i podniebienno-gardłowe a od dołu zaś przez przeponę jamy ustnej na której spoczywa język. Dorosły człowiek ma 32 zęby, 16 w szczęce i 16 w żuchwie:
* 4 siekacze (dentes incisivi)
* 2 kły (dentes canini)
* 4 zęby przedtrzonowe (dentes praemolares)
* 6 trzonowych (dentes molares)
U dzieci występuje 20 zębów mlecznych (brak przedtrzonowych i jednej pary trzonowych- jedna para w jednej części: w żuchwie lub szczęce). Siekacze służą do odgryzania kęsów, kły do rozrywania pokarmu, a zęby trzonowe i przedtrzonowe do jego rozcierania. W trakcie żucia pokarmu jest on zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki czyli gruczoły ślinowe których przewody uchodzą do jamy ustnej. W ślinie rozpuszczane są cząsteczki pokarmu, na których obecność wyczulone są rozmieszczone na języku kubki smakowe. Dzięki nim wyczuwamy: konsystencję, temperaturę, smak, zapach i to czy dany pokarm nadaje się do spożycia.
W niej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Pokarm zostaje rozdrabniany, miażdżony i mieszany ze śliną, która zawiera enzym trawienny amylazę ślinową (ptialinę).
Po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania.. Do przedsionka jamy ustnej na wysokości górnych zębów trzonowych uchodzą przewody wyprowadzające ślinianek przyusznych.
Gardło - maczugowata cewa włóknisto-mięśniowa, rozciągającą się od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego. Gardło zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową.Mięśnie gardła tworzą ścianę tylną i ściany boczne. Na ścianach bocznych znajdują się ujścia trąbek słuchowych, otoczone wałami trąbkowymi i skupiskiem tkanki chłonnej tworzącymi migdałki trąbkowe. W miejscu przejścia sklepienia gardła w ścianę tylną jest skupisko tkanki limfatycznej, migdałek gardłowy - trzeci migdał. W ścianie przedniej gardła, idąc od góry, widoczne są nozdrza tylne, łączące jamę nosową z gardłem, poniżej znajduje się cieśń gardzieli, przez którą jama ustna komunikuje się z jamą gardłową. Najniżej znajduje się wejście do krtani.Długość gardła u dorosłego człowieka wynosi średnio 12-13 cm. Krzyżuje się tam droga pokarmowa z oddechową. Jego najszersza część znajduje się na wysokości kości gnykowej i wynosi 5 cm.
Przełyk - przewód mięśniowo-błoniasty o podłużnym przebiegu; łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia.Przełyk ma długość średnio około 23–25 cm, odległość od siekaczy do żołądka około 40 cm.
Rozróżniamy część:
szyjną,
piersiową,
brzuszną.
Występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku:
zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz górny przełyku.
zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budową samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów;
zwężenie dolne (brzuszne) - podobnie jak i górne, jest zwężeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około 3 cm powyżej wpustu żołądka. To zwężenie jest nazywane zwieraczem dolnym przełyku - jego zbyt słaby skurcz leży u podstaw zarzucania kwaśnej treści pokarmowej do przełyku (czyli refluksu żołądkowo-przełykowego).
Ściana przełyku składa się licząc od wewnątrz z:
błony śluzowej,
utkania podśluzowego
błony mięśniowej, składającej się z dwóch warstw mięśni gładkich, które dzięki rytmicznym i skoordynowanym skurczom przesuwają i mieszają pokarm
warstwy okrężnej
warstwy podłużnej
błony zewnętrznej
Mięśnie w górnej 1/3 części są poprzecznie prążkowane w dolnej występują mięśnie gładkie. Umięśnienie środkowej części przełyku jest mieszane.
Wyściółka przełyku jest wilgotna w celu ułatwienia przełykanego pokarmu. Powierzchnia komórek, którym pokryty jest przełyk pokryta jest fałdami, który utrzymuje wydzielany śluz.
Żołądek. – narząd stanowiący część przewodu pokarmowego, którego zasadniczą rolą jest trawienie zawartych w pokarmie białek (nie zachodzi trawienie tłuszczów, a trawienie cukrów jest wręcz hamowane przez niskie pH żołądka).U kręgowców jest to rozszerzona część pomiędzy przełykiem i jelitem.U człowieka żołądek znajduje się w jamie brzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) (wpust żołądka) do L3 (3. kręgu lędźwiowego).Żołądek ma kształt workowaty, z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka (cardia ventriculi), a z dwunastnicą łączy go odźwiernik (pylorus ventriculi), otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża w zależności od różnicy pH między środowiskami. Bocznie od części wpustowej widoczne jest dno żołądka przechodzące w trzon.Otwór końcowy żołądka stanowi odźwiernik przechodzący w dwunastnicę.Podział anatomiczny żołądka na trzon i część odźwiernikową odpowiada jego czynnościom : trzon magazynuje pokarm i częściowo trawi, a część odźwiernikowa przesuwa go do dwunastnicy. Błona śluzowa żołądka tworzy liczne, wysokie fałdy o przebiegu podłużnym. Znajdują się w niej liczne gruczoły żołądkowe, wytwarzające m.in. kwas solny ( gruczoły dna ) oraz podpuszczkę (tylko u niemowlaków) i pepsynę. Błonę mięśniową tworzą 3 warstwy mięśni, których czynność warunkują okresowe ruchy perystaltyczne, które powodują mieszanie i rozcieranie masy pokarmowej oraz przesuwanie jej ku odźwiernikowi i przechodzenie do dwunastnicy. Żołądek rozdrabnia pokarm i wyjaławia go .Trawi białka a lipaza żołądkowa zapoczątkowuje trawienie tłuszczów.
Żołądek unerwiony jest przez włókna nerwowe autonomicznego układu nerwowego.Wielkość żołądka jest zmienna i zależy od jego wypełnienia, napięcia jego ścian oraz pozycji ciała.
* Długość żołądka: 25-30 cm
* Szerokość żołądka: 12-14 cm
* Pojemność: 1000-3000 ml
Jelito cienkie- jelito cienkie ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego, od którego odgranicza się tzw. zastawką Bauhina. Zajmuje ono okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe a częściowo i miednicę małą. Jego długość wynosi ok. 4-6 m, średnica 3—5 cm. Jelito cienkie dzielimy na dwunastnicę (łac. duodenum), jelito czcze (łac. jejunum) i kręte (łac. ileum). Dwunastnica leży na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego.U człowieka jest to rurowaty narząd długości 25–30 cm, wychodzący z żołądka i stanowiący początkowy odcinek jelita cienkiego. Początkowy odcinek dwunastnicy łączy się z odźwiernikiem żołądka, końcowy przechodzi w jelito czcze. Kształt jej jest podobny do litery C.Miazga pokarmowa przechodzi z żołądka do dwunastnicy i tu miesza się z wydzieliną trzustki (sokiem trzustkowym), wątroby (żółcią) oraz dwóch typów gruczołów jelitowych:
* gruczołów dwunastniczych Brunnera
* gruczołów jelitowych Lieberküha
W dwunastnicy przebiega dalszy etap trawienia i absorpcji składników pokarmowych pożywienia. Część zstępująca i pozioma dwunastnicy są głównym miejscem wchłaniania treści pokarmowej. Przewód trzustkowy i wątrobowy kończą się wspólnie w dwunastnicy, gdzie tworzą w jej świetle małą wyniosłość, zwaną brodawką Vatera. Jelito czcze i kręte leżą wewnątrz i są zawieszone na krezce, przez którą dążą nerwy i naczynia.Jelito czcze leży pomiędzy dwunastnicą a jelitem krętym. W nim odbywa się wchłanianie pokarmu. U ludzi dorosłych osiąga długość od 2–8 m.W błonie śluzowej jelita cienkiego występują liczne gruczoły, wydzielające sok jelitowy lub zasadowy śluz (około 2 litrów na dobę). Błona śluzowa ma również mnóstwo malutkich, unerwionych wypustek, do których dochodzą bardzo cienkie naczynia krwionośne i limfatyczne. Każda wypustka (kosmek) ma na sobie mikrokosmki. Wchłania mleczko pokarmowe i za pomocą krwi dostarcza pożywienie do każdej żywej komórki organizmu. Tutaj odbywa się zasadnicza część trawienia.W jelicie krętym odbywa się końcowe trawienie pokarmów. Jelito kręte kończy się zastawką krętniczo-kątniczą i przechodzi w jelito grube.
Jelito grube -Jelito grube dzieli się na jelito ślepe (kątnicę), okrężnicę i odbytnicę. Okrężnicę z kolei dzielimy na:
* okrężnicę wstępującą
* okrężnicę poprzeczną (poprzecznica)
* okrężnicę zstępującą
* i okrężnicę esowatą (esicę).
Długość wszystkich tych odcinków wynosi ok. 1,5 m. Jelito ślepe (dawna historyczna nazwa to - ślepa kiszka, ) leży w prawej okolicy biodrowej. Jest ono od jelita cienkiego oddzielone tzw. zastawką Gerlacha inaczej zwaną zastawką Bauhina. Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe przechodzi w okrężnicę wstępującą, która znowu pod wątrobą zagina się (tzw. zagięcie wątrobowe okrężnicy) i biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą jako okrężnica poprzeczna; ta z kolei w lewym podżebrzu, pod śledzioną, znowu się zagina (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i biegnie w dół jako okrężnica zstępująca. Wreszcie przechodzi w esicę (okrężnica esowata, potocznie zwana esicą). Nazwa tego odcinka okrężnicy pochodzi od jej kształtu litery S. Jest skierowana początkowo łukiem wypukłym ku stronie prawej, a następnie zakręca w dół przechodząc w odbytnicę.Jelito grube ma charakterystyczną budowę, jego ściany są pofałdowane i pozagłębiane.W jelicie grubym żyje wiele symbiotycznych bakterii. Najsłynniejszą z nich jest Escherichia coli (nazywana w skrócie E. coli).W jelicie grubym odbywa się końcowy proces formowania kału.W jelicie grubym zachodzi końcowy etap wchłaniania wody, elektrolitów i soli mineralnych z resztek pokarmowych. Występują tutaj także bakterie symbiotyczne, produkujące witaminę K, oraz niektóre witaminy z grupy B.Jelito grube uchodzi na zewnątrz pojedynczym otworem (odbyt). Jelito grube oddzielone jest od jelita cienkiego zastawką krętniczo-kątniczą.
Ślinianki-gruczoł wydzielania zewnętrznego, wytwarzający ślinę. Elementami wydzielniczymi dużych gruczołów ślinowych są cewki i pęcherzyki. Na przewody wyprowadzające składają się: przewody śródzrazikowe (in. wewnątrzzrazikowe: wstawki i przewody prążkowane), przewody międzyzrazikowe oraz przewody wyprowadzające (p. główne).
Duże gruczoły ślinowe Są to parzyste gruczoły, których przewody wyprowadzające kończą się w jamie ustnej
* ślinianki przyuszne (łac. glandula parotis) będące gruczołami produkującymi wydzielinę surowiczą. Budują je pęcherzyki, wstawki i po jednym wyraźnym przewodzie prążkowanym.
* ślinianki podżuchwowe (łac. glandula submandibularis) są mniejszymi gruczołami wydzielającymi ślinę. Gruczoły te produkują wydzielinę śluzowo-surowiczą. W 85% zbudowane są z pęcherzyków produkujących substancję surowicza i 15% z cewek produkujących substancję śluzową.
* ślinianki podjęzykowe (łac. glandula sublingualis) będące śliniankami śluzowo-surowiczymi. Budują je cewki, brak jest wstawek i przewodów prążkowanych.
Małe gruczoły ślinowe (gruczoły jamy ustnej) - występują w formie licznych grudek rozsianych w błonie śluzowej. Nie posiadają przewodów wyprowadzających:
* produkujące ślinę surowiczo-śluzową:
o gruczoły wargowe,
o gruczoły policzkowe,
o gruczoły trzonowe,
o gruczoły przednie języka,
* będące gruczołami surowiczymi gruczoły językowe tylne Ebnera (w pobliżu brodawek okolonych),
* produkujące ślinę typu surowiczego:
o gruczoły językowe tylne (w pobliżu nasady języka),
o gruczoły migdałkowe,
o gruczoły podniebienne.
Ślinianka przyuszna unerwiona jest przez splot przyuszniczy nerwu twarzowego, natomiast przywspółczulnie (wydzielniczo) przez zwój uszny związany z nerwem językowo-gardłowym. Ślinianki podżuchowowa i podjęzykowa przywspółczulnie unerwione są przez zwój podżuchwowy związany z nerwem językowym.
Wątroba-U ludzi znajduje się pod przeponą (łac. diaphragma). Jej większa część jest w prawym podżebrzu. Zajmuje również górne części nadbrzusza i lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej. U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Od góry i z przodu graniczy z przeponą, z dołu i z tyłu z jelitami i żołądkiem.Gruczoł ten składa się z 2 płatów i 8 segmentów.
Każdy płat składa się z czterech segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby jest przebieg rozgałęzień żyły wrotnej, którym towarzyszą gałęzie tętnicy wątrobowej i przewodów żółciowych. Segmentem jest część miąższu wątroby zawierająca określoną gałąź żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu żółciowego. Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie przegrodami łącznotkankowymi. Segmentarne i płatowe układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują na ogół wzajemnych połączeń. Wyjątek stanowią gałęzie żył wątrobowych. Podstawową jednostką anatomiczną wątroby jest zrazik, a czynnościową gronko.
Przez wnękę wątroby (inaczej nazywaną wrotami wątroby) przechodzi tętnica wątrobowa właściwa, żyła wrotna wątroby oraz przewód żółciowy. Następnie wnikając do wnętrza narządu dzielą się kolejno na: tętnicę wątrobową międzypłacikową, żyłę wątrobową międzypłacikową oraz przewód żółciowy międzypłacikowy. Te trzy struktury odnajdujemy w tkance łącznej międzypłacikowej określając je nazwą triady wątrobowej. Wnikając do płacika dzielą się na tętnicę wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową śródpłacikową oraz przewód żółciowy śródpłacikowy.Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:
1. Żyła wrotna wątroby (układ wrotny) – płynie nią odtlenowana krew (tzw. krew czynnościowa) ze śledziony, żołądka i jelit, jest bogata w składniki odżywcze i sole mineralne, które wątroba przechwytuje i przetwarza
2. Tętnicą wątrobową właściwą doprowadzającą krew bogatą w tlen (tzw. krew odżywcza)
Warto jednak zauważyć, że pomimo iż żyła wrotna zawiera odtlenowaną krew więcej tlenu jest dostarczone właśnie przez żyłę wrotną a nie tętnicę wątrobową – ze względu na stosunek ilości dostarczanej krwi (3:1)Nerwy wątroby pochodzą z układu współczulnego i włókien przywspółczulnych nerwu błędnego; do błony surowiczej wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego nerwu przeponowego.
wątroba spełnia cztery funkcje:
* detoksykacyjną
* metaboliczną
* filtracyjną
* magazynującą.
Trzustka-położony w górnej części jamy brzusznej narząd gruczołowy. Jego kształt jest nieregularny, wydłużony i spłaszczony w wymiarze grzbieto-brzusznym. Wymiar podłużny w rzucie poprzecznym porównywany do kształtu młotka lub haczyka (wygięty częścią środkową do przodu). W rzucie czołowym kształt przypomina literę S. U osoby żywej jest szaroróżowa, a na zwłokach szarobiała. Budowa zrazikowa dobrze zaznacza się na powierzchni gruczołu i nadaje mu wygląd guzkowaty. Na powierzchni trzustki może gromadzić się tkanka tłuszczowa, która wygładza jej powierzchnię i nadaje zabarwienie bardziej żółtawe. Miąższ narządu jest spoisty i miękki. Pod względem funkcjonalnym trzustka składa się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie kilku hormonów m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej zawierający enzymy trawienne sok trzustkowy (łac. succus pancreaticus), zwany śliną brzucha ze względu na podobieństwo konsystencji i barwy do śliny).
Enzymy trawienne wydzielane przez trzustkę to:
* amylaza trzustkowa,
* trypsynogen – enzym aktywuje się pod wpływem enzymu enterokinazy jelitowej w pH 5,2-6,0 lub autokatalitycznej aktywacji przy pH 7,9, w dwunastnicy do trypsyny,
* chymotrypsynogen – enzym aktywuje się pod wpływem trypsyny i pH 8,0 w dwunastnicy do chymotrypsyny,
* elastaza,
* lipaza trzustkowa,
* nukleaza: rybonukleaza i deoksyrybonukleaza,
* hydrolaza estrów cholesterolowych,
* fosfolipaza A2,
* karboksypeptydaza;
Ponadto wyspy trzustkowe (łac. insulae pancreaticae s. Langerhanenses), rozproszone wśród gruczołów wydzielania zewnętrznego, produkują substancje dokrewne:
* komórki B (β) – produkują insulinę, proinsulinę, peptyd C i amylinę,
* komórki A (α) – produkują glukagon,
* komórki D (δ) – produkują somatostatynę,
* komórki F – produkują polipeptyd trzustkowy;
Czynność wydzielniczą trzustki modulują neuroprzekaźniki i adrenalina:
* acetylocholina (Ach) wpływa dodatnio na uwalnianie insuliny, gdy stężenie glukozy jest podwyższone
* noradrenalina (Nor) – hamuje wydzielanie insuliny
Świetnie napisane. Pozdrawiam serdecznie.
OdpowiedzUsuń